در قرن 15 و اوایل قرن شانزدهم، یک جزیره کوچک در دریاچه تیتیکاکا، یکی از مهمترین مکانهای مذهبی آمریکای جنوبی بود. جزیره خورشید ” Isla del Sol ” به عنوان محل تولد خورشید، ماه و سلسله اینکا شناخته میشد و زائران از اطراف رشته کوه های آند به آنجا سرازیر می شدند.

چند سال پیش، من مسیر آن زائران را دنبال کردم. در یکی از شهرهای بولیوی به نام کاپکابانا سوار بر قایقی شدم و از دریاچه ای که ۳۸۱۲ متر ارتفاع از سطح دریا داشت، عبور کردم. جهانگرد بریتانیایی، پرسی هریسون فاست (Percy Harrison Fawcett) که در اوایل دهه 1900 این مسیر را طی کرده، گفته است :«شاید این دریاچه، تنها جایی در دنیا باشد که مسافران در آن همزمان دریازدگی و ارتفاع زدگی را تجربه میکنند.»

پس از پیاده شدن از قایق در ساحل شمال شرقی جزیره خورشید (Isla Del Sol)، مسیری باستانی، که در آن نشانه های تمدن اینکا و پیش از اینکاها به چشم می خورد را دنبال میکنم. در این مسیر ایستگاه های بین راهی ( Tambos )، زیارتگاه ها، معابد، کاخ ها، محراب ها و یک مجتمع تشریفاتی که تیتیکالا (Titikala) آنجاست،  وجود دارد. تیتیکالا یک تخته سنگ بزرگ ماسه ای است که خداوندگارِ آند، ویراکوجا با آن خورشید و ماه را بارور کرده است.

این شاهکارهای ساده و حساب شده از مهندسی کشاورزی به اینکاها کمک کرد تا بزرگترین امپراطوری تاریخ را در آمریکای جنوبی بسازند.

دیدن این جاذبه های باستانی در مسیر و قله های پوشیده از برف کوهستان کوردیلرا ریل (Cordillera Real) از دوردست جان مرا تسخیر کرده بود. به گونه ای که توجه چندانی به دشتهای وسیع طبقاتی در امتداد تپه های جزیره نداشتم. با این حال، این شاهکارهای فریبنده و ساده ی مهندسی کشاورزی به اینکاها کمک کرد تا بزرگترین امپراتوری در تاریخ آمریکای جنوبی را بسازند.

این زمینهای شیبدار پلکانی، که Andenes نامیده می شوند، به شکل تراس هایی طبقاتی در کوهپایه های آند مرکزی هستند. این سیستم ابتدا حدود 4500 سال پیش توسط تمدنهای باستانی ساکن در آن منطقه پایه گذاری شد. سپس اینکاها در قرن 12 آن را تثبیت کردند و گسترش دادند؛ تا جایی که به بخشی از نظام ارزشی و مذهبی آنها تبدیل شد. سیسیلیا پاردو گراو، از نگهبانان بخش پرو در موزه بریتانیا می گوید: « ساختار Andenes یک روش خلاقانه برای آماده کردن زمین بود … که موجب افزایش بهره وری کشاورزی و رشد بیشتر محصولات  میشد.»

عکاس: کریستین دیکلرک، منبع:  Getty Images

 Choququirao در اواخر قرن 15 میلادی در ارتفاعات امپراتوری اینکا ساخته شد، 

ساختار طبقاتی شکل گرفته در دامنه کوه های آند این فرصت را برای کشاورزان ایجاد میکرد که بر شرایط چالش برانگیز محیطی مانند دامنه شیب دار، خاک سبک، نوسانات دمای شدید و ناگهانی و بارندگیهای فصلی غلبه کنند. استفاده از استخرهای مصنوعی و سیستم آبیاری دقیق در این زمینهای طبقاتی باعث شد زمینهای قابل کشت به طرز قابل توجهی گسترش پیدا کنند. همچنین سیستم ذخیره آب، مانع از فرسایش خاک میشد. وجود دیوارهای سنگی که حرارت را در طول روز جذب میکردند، موجب میشد که در طول شب گیاهان را از یخ زدگی در سرما محافظت کنند.

این روش کشاورزان را قادر ساخت تا دهها تن از محصولات مختلف، مانند ذرت، سیب زمینی، کینوا و کوک را پرورش دهند. این حجم از محصولات کشاورزی جز با این روش در آن شرایط جغرافیایی قابل دستیابی نبود. نتیجه این روش، افزایش قابل توجه مواد غذایی در امپراتوری اینکا بود.

فراتر از ابتکار استفاده از زمینهای طبقاتی برای گسترش کشاورزی، این ساختار ارزش هنری نیز داشت. الگوهای هندسی تکرار شونده در یک محوطه وسیع طبقاتی، مناظر زیبایی را ایجاد میکنند. گویی پله هایی سبز و غول پیکر در کوهستان پدیدار شده اند، یا مجموعه ای از دوایر هم مرکز هستند که نوعی توهم بصری را به تصویر کشیده اند.

یکی از چشمگیرترین سایتهای باستان شناسی در کشور پرو، مورای “Moray” است. این منطقه شبیه به یک آمفی تئاتر طبیعی است. مورای در حدود 50 کیلومتری شمال پایتخت اینکاها “کوزو” و 3500 متر بالاتر از سطح دریا واقع شده است. این شرایط نشان می دهد که ساختار این زمین های طبقاتی در گستره خاصی از آب و هوا قابل استفاده کشاورزی است. 

با توجه به طراحی های گوناگون در هر طبقه، اندازه، عمق و جهت گیری آن، اختلاف دما بین بالاترین و پایین ترین نقطه در هر تکه زمین حدود 15 درجه سانتیگراد است. مورای به عنوان “ایستگاه تحقیقاتی کشاورزی” شناخته شده است: نمونه های خاک از سراسر امپراتوری اینکاها در این منطقه کشف شده و محققان استدلال میکنند که اینکاها احتمالا از این منطقه برای آزمایشهای کشاورزی در زمینه تغییر محصول، بومی سازی و هیبریداسیون، استفاده می کرده اند.

مقاله پیشنهادی برای مطالعه: فاجعه جهانی که برای آن آماده نبودیم – COVID-19

 

 

استفاده از تکنیکهای پیشرفته کشاورزی مانند زمینهای طبقاتی، نقش مهمی در گسترش امپراطوری اینکا داشته است. این امپراطوری که در آن دوران به عنوان Tawantinsuyu شناخته می شده، بسیاری از مناطق پرو، غرب بولیوی، جنوب غربی اکوادور، جنوب غربی کلمبیا و شمال غرب آرژانتین را در بر داشته است. یکی از قدیمیترین نوشته های باقی مانده از امپراطوری اینکاها، از منطقه ای در ارتفاعات شمال شیلی و مربوط به فردی به نام گارسیالاسو دلاوگا (1539-1616) است. مادر او یک اشراف زاده اینکایی و پدرش سرداری اسپانیایی بود. دلاوگا در کتابش ” Royal Commentaries of the Incas” مینویسد، پس از فتح یک قلمرو جدید، اینکاها با کمک مهندسان ماهر، شروع به گسترش زمین های کشاورزی میکردند.

زمینهای طبقاتی را میتوان در سراسر دامنه های شیبدار آند مرکزی یافت

او در کتابش اینگونه نوشته است: « آنها زمین ها را سطح بندی و به شکل مربع قسمت بندی میکنند. سپس با استفاده از کانالهای آبیاری، آب را به اندازه کافی در این زمینها توزیع می کنند. آنها این زمینهای طبقاتی را روی کوهها و تپه ها ساخته اند، هر جا که خاک خوبی یافته اند … به این ترتیب کل تپه به تدریج تحت کشت قرار گرفته است. زمینها ساختاری پله ای، مانند پلکانی بزرگ بر روی تپه دارد. سطح هر پله مسطح شده و تمامی زمینها قابل کشت و آبیاری هستند.»

زمینهایی که طبقه بندی و آماده کشت میشدند، به سه بخش تقسیم میشدند: یک قسمت برای امپراتوری اینکا؛ یک قسمت برای اهداف مذهبی و یک قسمت برای مردم. تعیین اینکه هر قسمت از زمین متعلق به چه کسی است، بر عهده رهبران محلی بود. اگرچه در جامعه اینکا سیستم دادن مالیات وجود نداشت، اما کشاورزان مجبور بودند بر روی زمین امپراطور، زمینهای مذهبی و زمین خودشان کار کنند.

در امپراطوری اینکا، تکنیکهای کشاورزی با سیاست هایی همچون mitma  ترکیب شده اند. بدین گونه که هر سرزمین جدیدی که فتح می شد، مردم به آن مناطق می رفتند و برای تحکیم پایه های حکومت به امپراطوری کمک می کردند. Mit’a نوعی از خدمات عمومی اجباری (چیزی شبیه به خدمت سربازی) بود. این نیروها برای ساختن زیرساختهای مورد نیاز امپراطوری، مانند شبکه ای از دهها هزار کیلومتر جاده مورد استفاده قرار می گرفتند.

این رویکرد حساب شده اینکاها در کشاورزی، اداره امور جامعه و حکومت داری موجب شد تا انبارهای مواد غذایی آنها در شرایط سخت مانند خشکسالی، سیل و جنگ همواره پر از محصول باشد. در این انبارها اغلب چونو (Chuño) نگهداری میشد. نوعی سیب زمینی یخ زده و خشک شده که بارها در معرض یخ زدگی و سپس آفتاب قرار گرفته بود. به این انبارهای بزرگ Qullqas گفته میشد. 

منبع: Getty Images

از آنجایی که زبان نوشتاری در بین قوم اینکا وجود نداشت، آنها از یک سیستم پیچیده که از گره زدن رشته های رنگی به نام Quipu یا Khipu  درست میشد، برای حفظ موجودی انبارها استفاده میکردند. همچنین از این سیستم برای سرشماری جمعیت و محاسبه اطلاعات نجومی نیز استفاده میشده است. برخی از پژوهشگران اعتقاد دارند که اینکاها از سیستم Quipu برای ضبط روایات، داستانها، آهنگها و اشعار نیز استفاده کرده اند.

مقاله پیشنهادی برای مطالعه: اولین زنان فاتح کوه اورست و داستان زندگیشان

 

 

گراو، با اشاره به اینکه نمونه هایی از سیستم Quipu   در نمایشگاه موزه بریتانیا وجود دارد، آن را به عنوان قلب جامعه اینکا معرفی میکند. او میگوید: « اینکاها دانش اینگونه محاسبه کردن را از قوم Wari که 400 سال پیش از آنها در هایلند جنوبی زندگی می کرده اند، فرا گرفته اند. اینکاها از یک سیستم ده دهی استفاده میکردند: آنها یک گره متفاوت برای هر عدد از یک تا نه، و سپس برای دهگان، صدگان و هزارگان داشته اند … Quipu در واقع کلید اصلی سازماندهی و حفظ قدرت در امپراتوری اینکاها بوده است.»

عکاس: آلبرت انگلن، منبع : Getty Images

دره های کولکا (Colca Canyon) در جنوب پرو که عمقی دو برابر گراند کانیون (Grand Canyon) دارند. 

در نهایت، زمینهای کشاورزی طبقاتی، انبارهای غله و سیستم محاسبه ی گره ای اینکاها موجب شد تا آنها امپراطوری خود را به شکلی پایدار گسترش بدهند. شواهد حاکی از آن است که امپراتوری اینکا بخش بزرگی از آمریکای جنوبی و حدود 12 میلیون شهروند را شامل می شده است. اینکاها ارگهای باشکوهی از خود به یادگار گذاشته اند که ماچوپیچو یکی از آنها است.

اما ورود ارتش اسپانیا در قرن شانزدهم باعث سرنگونی امپراتوری اینکا و از بین رفتن بخشی از آن زمینهای کشاورزی طبقاتی شد. خشونت های استعمارگران، بیماریهای همه گیر و کوچهای اجباری همگی موجب کاهش چشمگیر جمعیت بومی اینکا شد. همچنین مواد غذایی و محصولات کشاورزی اروپایی به آن منطقه راه یافت و مصرف آنها به صورت چشمگیری افزایش پیدا کرد.

اگرچه استفاده از زمینهای کشاورزی طبقاتی منسوخ شد و آنها به حال خود رها شدند، اما هنوز آثار آنها در دامنه رشته کوه آند دیده میشود. بسیاری از کشاورزان آندی هنوز هم از آن زمینها استفاده میکنند و در آن محصول میکارند. مسئله ای که شاید مورد توجه مسافران آن منطقه قرار نگرفته است. مسافران اغلب از  مکانهایی مانند جزیره آفتاب ( Isla Del Sol)، منطقه تیتیکاکا، دره مقدس نزدیک ماچوپیچو و دره های کولکا (Colca Canyon) در جنوب پرو که عمقی دو برابر گراند کانیون (Grand Canyon) دارند، دیدن میکنند.

در سالهای اخیر، برای مقابله با بحران آب و هوایی، کمبود آب و فرسایش خاک، موسسات دانشگاهی به سیستم کشاورزی اینکاها به عنوان یک نوع کشاورزی پایدار علاقمند شده اند. به عنوان مثال، سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد، فرهنگ کشاورزی سنتی آندی را “یکی از بهترین نمونه های انطباق دانش کشاورزان با محیط زیست خود” توصیف کرده است. رویکردی پایدار که استفاده از زمین، مدیریت آب، حفاظت از خاک و حفاظت از محصول را با تکیه بر تنوع زیستی زراعی، بهینه میسازد.

پس از گذشت چهار هزار و پانصد سال به نظر میرسد که زمینهای کشاورزی طبقاتی در دامنه کوههای آند بسیار جلوتر از زمان خود بوده اند.