آغاز رویداد انقراضی ششم

بر اساس گفته‌های The Conversation از نظر دانشمندان  یک انقراض بزرگ رویدادی است که در آن حدود سه چهارم کل گونه‌ها در یک دوره زمین شناسی کوتاه، یعنی در کمتر از 2.8 میلیون سال می‌میرند. درحال حاضر بشریت در آغاز جدیدترین رویداد انقراضی قرار دارد که سرعتی بیشتر از تمام رویدادهای قبلی دارد.

از سال 1970 جمعیت گونه‌های مهره‌داران به صورت متوسط 68 درصد کاهش یافته است و بر اساس گزارش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) درحال حاضر بیش از 35.000 گونه در معرض خطر انقراض قرار دارند. بر اساس مقاله پژوهشی که در مجله PNAS منتشر شد در طول قرن بیستم 543 گونه از مهره‌داران خشکیزی منقرض شده اند. 

آیا انسان‌ها مقصر هستند؟

از ابتدای انقلاب صنعتی در سال 1760 و پمپاژ آلاینده‌ها، انسان‌ها عامل اصلی بحران محیط زیستی بودند که درحال حاضر زمین با آن مواجه شده است. بشر با انجام دادن کارهایی مانند انتشار گازهای گلخانه‌ای، از بین رفتن لایه ازن، جنگل زدایی، انباشته شدن مواد پلاستیکی و معامله غیرقانونی حیوانات محل زندگی برخی از گونه‌ها را نابود و بسیاری دیگر را هم تهدید کرده است. 

بعضی از افراد معتقدند تغییرات آب و هوایی و انقراض گونه‌های جانوری یکی از بخش‌های طبیعی زندگی هستند و از برخی جهات این استدلال درستی است. به هر حال بشر در پنج انقراض بزرگ در زمین نقشی نداشته است. اما نکته متفاوتی که در این میان وجود دارد سرعت رخ دادن این انقراض‌های بزرگ است. 

از طریق شواهد فسیلی می‌توانیم علاوه بر شناخت موجوداتی که قبل از ما زندگی می‌کرده‌اند مدت زمان زنده ماندن طبیعی یک گونه را قبل از انقراض و بدون دخالت انسان هم محاسبه کنیم. این مبحث با عنوان میزان نابودی طبیعی یا میزان انقراض پس‌زمینه (Background extinction rate) شناخته می‌شود و برابر است با انقراض یک گونه در هر یک میلیون گونه در سال. اما درحال حاضر به دلیل فعالیت‌های انسان، سرعت میزان نابودی طبیعی چند هزار برابر شده است. یعنی گونه‌ها خیلی سریع‌تر از حالت طبیعی منقرض می‌شوند. بر اساس پژوهشی که در مجله “Science Advances” منتشر شده است مطالعات نشان می‌دهند بعضی از گونه‌هایی که از روی زمین منقرض شده‌اند بدون دخالت فعالیت‌های انسانی می‌توانستند از 800 تا 10,000 سال دیگر هم زندگی کنند. 

پنج انقراض بزرگ زمین: باور عمومی

پیش از این جهان تا زمانی که مجبور نشده بود برای بهبود شرایط طبیعت یک قدم هم از زندگی عادی عقب‌تر نمی‌رفت. بر اساس اطلاعاتی که ناسا ارائه داده است قرنطینه‌های سال 2020 منجر به کاهش 17 درصدی انتشار کربن در جهان و کاهش 20 درصدی سطح اکسید نیتروژن شده است. 

در سراسر جهان مسیرهای آبی تمیز شده‌اند و حیوانات در اطراف شهرک‌ها و شهرها دیده می‌شوند. به نظر می‌رسد این نوعی تجدید حیات فوق‌العاده برای کره زمین باشد اما از آنجایی که تمدن بشری درحال بازگشت به حالت عادی خود است و انقراض هم با همان سرعت قبلی و بیش از پنج رویداد انقراضی زمین ادامه پیدا می‌کند این یک تجدید حیات موقتی است.

اکوتوریسم (Ecotourism) صنعتی است که باعث افزایش تلاش‌های جهانی برای حفاظت محیط زیست می‌شود اما با اعمال محدودیت‌های سفر در سراسر جهان این صنعت هم در آستانه فروپاشی قرار گرفته است. بر اساس گزارش نیویورک تایمز بدون وجود درآمد گردشگران، محافظت از گونه‌های آسیب‌پذیر در برابر شکارچی‌ها در طول دوران کرونا با مشکل مواجه می‌شود. در طول سال‌های گذشته کرگدن‌های بوتسوانا، گربه‌های وحشی آمریکای جنوبی و ببرهای هند هدف شکارچی‌ها قرار گرفته‌اند. 

Image by Katie Rose from Pixabay

 انقراض اردوویسین– سیلورین  (Ordovician-Silurian)

440 میلیون سال پیش

گونه های منقرض شده : 85 درصد

اولین انقراض بزرگ در دوره‌ای اتفاق افتاد که مرجان‌ها و بازوپایان پوسته‌دار (brachiopod) سطح آب‌های جهان را پر کرده بودند اما هنوز به خشکی نیامده بودند. زندگی حدود 3.7 بیلیون سال پیش روی سیاره زمین به وجود آمد و از آن زمان در حال گسترش و تغییر بود.

 ولی حدود 440 میلیون سال پیش یک تغییر آب و هوایی باعث تغییر دمای دریا شد و اکثر گونه‌هایی که در دریا زندگی می‌کردند از بین رفتند. در پایان دوره اردویسن، یک دوره یخچالی سریع آغاز شد و سطح ابرقاره جنوبی گوندوانا را فرا گرفت. بر اساس پژوهشی که در مجله Oceanology منتشر شد دوره یخچالی در این مقیاس باعث مسدود شدن درصد زیادی از آب کره زمین شد و سطح آب دریا را به شکل قابل توجهی کاهش داد. این کاهش سطح دریا به حدی بود که زیستگاه‌های ضروری بسیاری از گونه‌ها را از بین برد، زنجیره‌های غذایی را نابود کرد و باعث کاهش تولیدمثل موفقیت‌آمیز شد. 

دلیل وقوع انقراض اول

در تمام پنج انقراض زمین، دلیل وقوع این حوادث به صورت دقیق مشخص نشده است. نظریه‌ای در این مورد وجود دارد که می‌گوید ممکن است این فرآیند سرد شدن، ناشی از تشکیل کوه‌های آپالاچی آمریکای شمالی باشد. فرسایش سریع این سنگ‌های سیلیکات کوهستانی با حذف گاز کربن دی اکسید گلخانه‌ای از جو زمین ارتباط دارد. 

اما همه دانشمندان با این نظریه موافق نیستند. بر اساس گزارش نشنال جئوگرافیک نظریه‌های دیگر به حل شدن فلزهای سمی در آب اقیانوس‌ها اشاره دارند، گفته می‌شود در طول دوره کاهش اکسیژن، حل شدن این سنگ‌ها باعث از بین رفتن زندگی دریایی شده است.

بر اساس گزارشAPS News  دانشمندهای دیگر در مورد امکان انفجار اشعه گاما ناشی از یک ابرنواختر صحبت می‌کنند که باعث ایجاد سوراخی بزرگ در لایه ازن شد و در پی عبور اشعه ماوراءبنفش زندگی دریایی از بین رفت. در پژوهشی که در مجله Geology منتشر شده نظریه دیگری مطرح شده است که آتش‌فشان‌ها را دلیل از بین رفتن گونه‌های دریایی می‌داند. 

رویداد انقراض پرمین تریاسیک (Permian-Triassic)

253 میلیون سال پیش

گونه‌های منقرض شده: 96 درصد از آبزیان و 70 درصد از جانوران خشکی‌.

دومین مورد از پنج رویداد انقراض زمین، رویداد دِوُنین پسین است. در دوره دونین که با عنوان «عصر ماهی‌ها» هم شناخته می‌شود بسیاری از گونه‌های آبزی ماقبل تاریخ ظهور کرده و منقرض شده‌اند. در این دوره تکامل حیوانات در خشکی آغاز شده بود اما عمده حیات زمین داخل اقیانوس‌ها بودند. بر اساس پژوهشی که در سال 1995 در مجله GSA Today منتشر شد. احتمالاً دلیل بروز رویداد انقراضی بزرگ دوم گیاهان آوندی مانند درختان و گل‌ها بودند. 

دلیل وقوع انقراض دونین پسین

بر اساس گزارش BBC گیاهان به صورت ناخواسته و با تکامل ریشه‌های خود، زمین اطراف خود را تغییر می‌دادند و سنگ و قلوه سنگ‌ها را تبدیل به خاک می‌کردند. سپس این خاک مغذی با ورود به اقیانوس‌های کره زمین باعث رشد جلبک‌ها در یک مقیاس قابل توجه شد. این شکوفه‌ها باعث ایجاد «مناطق مرده» عظیمی شدند، درواقع در این مناطق جلبک‌ها اکسیژن آب را مصرف می‌کردند و باعث خفه شدن جانوران آبزی و از بین رفتن زنجیره‌های غذایی شدند. گونه‌هایی که نمی‌توانستند با کاهش سطح اکسیژن و کمبود غذا سازگار شوند منقرض شدند. 

مقاله مرتبط پیشنهادی برای مطالعه: ثبت واقعیت تلخ تغییرات زمین و انسان ها در اثر حوادث محیط زیستی

 

 

با این وجود، این نظریه جای بحث دارد. بر اساس پژوهشی که در مجله Geology منتشر شد بعضی از دانشمندها معتقدند دلیل کاهش سطح اکسیژن در اقیانوس‌ها فوران آتشفشان‌ها بود. 

یکی از هیولاهای دریایی که در این دوره از اقیانوس‌های جهان منقرض شد یک ماهی زرهی 10 متری به نام دانکلوستئوس (Dunkleosteus) بود. این ماهی غول‌پیکر که یک شکارچی ترسناک بود روی سر خود صفحاتی استخوانی به شکل کلاه‌خود داشت که تمام سر آن را می‌پوشاند و یک نوک نیش مانند روی فک آن ایجاد می‌کرد. 

رویداد انقراض پرمین تریاسیک “Permian-Triassic”

253 میلیون سال پیش

گونه های منقرض شده: 96 درصد ابزیان و 70 درصد جانوان خشکی

این مورد از پنج رویداد انقراض زمین با عنوان «مرگ عظیم» هم شناخته می‌شود و بزرگ‌ترین انقراضی است که تاکنون زمین با آن مواجه شده است. در طول این رویداد 90 درصد از کل گونه‌های سیاره زمین منقرض شدند و خزندگان، حشرات و دوزیستانی که در خشکی زندگی می‌کردند هم از بین رفتند. بر اساس گزارش وبگاه “Live Science” دلیل وقوع این فاجعه انفجارهای آتشفشانی گسترده بود.

 در اواخر دوره پرمین بخشی از جهان که حالا با نام سیبری آن را می‌شناسیم به خاطر فوران آتشفشان‌ها منفجر شد. در پی این رویداد کربن دی اکسید زیادی در جو آزاد شد و اثر گلخانه‌ای را ایجاد کرد که باعث گرم شدن سیاره زمین شد. در نتیجه الگوی آب و هوا تغییر کرد، سطح آب دریا بالا رفت و در خشکی باران اسیدی بارید.

دلیل وقوع رویداد انقراض سوم

بر اساس گزارش موزه سام نوبل در اوکلاهاما افزایش سطح دی اکسید کربنی که در آب‌ها حل شده بود باعث مسمومیت آبزیان داخل اقیانوس‌ها شد و آن‌ها را از آب‌های غنی از اکسیژن محروم کرد. در آن زمان یک ابرقاره به نام پانگه‌آ بود. دانشمندان بر این باور هستند که دلیل حرکت نکردن اقیانوس‌های جهان همین ابرقاره بوده است و در نتیجه حوضچه‌های آب راکدی در جهان تشکیل شد که باعث افزایش تجمع دی اکسید کربن می‌شد. Live Science قبلاً در این مورد گزارش داده بود که با افزایش دمای دریا سطح اکسیژن آب کاهش پیدا می‌کند. 

مرجان‌ها از جمله آبزی‌هایی بودند که به خاطر این رویداد به شدت آسیب دیدند و 14 میلیون سال طول کشید تا صخره‌های اقیانوسی با همان شکوه قبلی بازسازی شوند.

Image by Susann Mielke from Pixabay

رویداد انقراض تریاس _  ژوراسیک

201 میلیون سال پیش

گونه های منقرض شده: 80 درصد

در دوره تریاس حیات جدید و متنوعی در جهان فوران کرد و دایناسورها در سراسر سیاره زمین پراکنده شدند. متأسفانه در آن دوره آتشفشان‌های زیادی هم فوران کردند. بر اساس گزارش MIT News هرچند دلیل وقوع این مورد از پنج رویداد انقراض زمین هم کشف نشده است، اما دانشمندان تصور می‌کنند دلیل وقوع چهارمین رویداد انقراض زمین فعالیت‌های گسترده آتشفشان‌ها در بخشی از سیاره زمین است که هم‌اکنون اقیانوس اطلس در آن جای گرفته است. 

مانند دوره پرمین آتشفشان‌ها مقدار زیادی کربن دی اکسید آزاد کردند که باعث تغییر آب و هوا و از بین رفتن حیات بر روی زمین شد. دمای جهان افزایش یافت، یخ‌ها ذوب شدند و سطح آب‌ها بالا رفت و آب اقیانوس‌ها اسیدی شد. درنتیجه بسیاری از گونه‌های آبزی و خشکی منقرض شدند، این انقراض شامل کروکدیل‌های بزرگ ماقبل تاریخ و پتروسورهای پرنده هم می‌شود. 

بر اساس گفته‌های مجله Discover نظریه‌های دیگری هم در مورد این رویداد انقراض بزرگ وجود دارد که میگویند دلیل وقوع این فاجعه افزایش سطح دی اکسید کربن بود که منجر به آزاد شدن متان موجود در خاک منجمد شده است. 

Image by Yuri_B from Pixabay

رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن ( Cretaceous-Paleogene )

66 میلون سال پیش

گونه های منقرض شده: 75 درصد

در میان پنج انقراض زمین رویداد کرتاسه_ پالئوژن از همه معروف‌تر است و معمولاً به عنوان روزی که دایناسورها مردند شناخته می‌شود. گاهی اوقات از این رویداد با عنوان انقراض K-T هم نام‌برده می‌شود و زمین شناسان به آن «انقراض K-Pg» میگویند. زیرا حرف C مخفف یک دوره زمین شناسی قدیمی‌تر به نام کامبرین است. حرف K هم از کلمه آلمانی « Kreid» به معنای کرتاسه گرفته شده است. 

 

مقاله مرتبط پیشنهادی برای مطالعه: تاثیر پلاستیک بر انقراض نسل انسان

 

 

در این دوره یک سیارک با عرض بیش از 8 کیلومتر به صورت ناگهانی و با سرعت 72.000 کیلومتر در ساعت در منطقه‌ای سقوط کرد که امروز آن را با عنوان ایالت یوکاتان مکزیک می‌شناسیم. این سیارک باعث ایجاد حفره‌ای به طول 180 کیلومتر و عمق 9 کیلومتر شد که به آن دهانه چیکشلوب (Chicxulub) میگویند. در اثر این برخورد زمین‌های اطراف تا مسافت 1450 کیلومتری آتش گرفتند و سلطنت 180 میلیون ساله دایناسورها روی زمین به پایان رسید.

دلیل انقراض دایناسورها

بر اساس گزارش Live Science بعد از برخورد این سیارک با زمین به دلیل نفوذ ریزگردها و گرد و غبار به جو آسمان، زمین تاریک بود. در این حالت گیاهان نمی‌توانستند نور خورشید را جذب کنند و به صورت دسته جمعی منقرض شدند و زنجیره غذایی دایناسورها را نابود کردند. 

این رویداد باعث کاهش شدید دمای زمین شد و زمستان‌های سرد و طولانی جهان را در بر گرفتند. دانشمندان حدس می‌زنند اکثر انقراض‌های روی زمین چند ماه بعد از برخورد سیارک رخ دادند. با این حال بسیاری از گونه‌هایی که می‌توانستند پرواز کنند، در زمین پنهان شوند یا در عمق اقیانوس‌ها شیرجه بزنند نجات پیدا کردند. برای مثال تنها نوادگان واقعی دایناسورها که هنوز هم زنده هستند پرندگان امروزی هستند. به نظر می‌رسد بیش از 10,000 گونه از برخورد سیارک جان سالم به در بردند.

پنج رویداد انقراضی زمین: عقب بردن ساعت

شاید انسان‌ها نیروی محرکه این انقراض سریع باشند ولی ما می‌توانیم از وقوع آن جلوگیری کنیم. جهان سرشار از دانشمندان، محیط‌بان‌ها و دوستداران محیط زیست است که در آزمایشگاه‌ها، مناطق محافظت شده و در مبارزات سیاسی برای محافظت از گونه‌هایی که در معرض خطر قرار دارند کار می‌کنند. در طی پنج رویداد انقراض زمین در گذشته از کمک انسان‌ها خبری نبود.

همیشه قانون‌گذارها در خط مقدم مبارزه با رویداد انقراض قرار دارند، مانند مقابله با انتشار آلاینده‌های جهانی در توافقنامه پاریس در سال 2016 یا نوآوری بریتانیا در منابع اولیه که برای مبارزه با جنگل زدایی ایجاد شده است. درواقع یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای مستقیمی که زندگی گونه‌های در معرض انقراض را تهدید می‌کند معامله غیرقانونی حیوانات است. 

در پی شیوع ویروس کرونا در جهان بازارهای حیات وحش به نقطه‌ای رسیده‌اند که علاوه بر عدم توجه به مشکلات محیط زیستی برای سلامتی انسان‌ها هم خطرناک هستند و ممکن است موجب گسترش بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوانات (بیماری‌هایی که از حیوانات به انسان‌ها منتقل می‌شود) مانند کووید 19 شوند.

در این بازارها حیوانات عجیب و غریب زنده یا محصولات مشتق شده از آن‌ها را در سراسر جهان معامله می‌کنند. برای مثال بر اساس گزارش Animals Asia در مزارع پرورش خرس در آسیا 20.000 خرس سیاه را برای برداشتن مایع کیسه صفرا آن‌ها زندانی می‌کنند، در نتیجه این‌کار جمعیت خرس‌های وحشی کاهش پیدا می‌کند. 

موفقیت قانون‌گذاران در مبارزه با این نوع بازارها هر روز بیشتر می‌شود. برای مثال به گفته The Guardian در ویتنام نخست وزیر “نگوین خووان فوک” (Nguyen Xuân Phúc) دستورالعمل جدیدی را امضا کرده است که باعث ممنوعیت واردات جانوران وحشی می‌شود و بازارهای غیرقانونی جانوران وحشی را می‌بندد.

چشمان تازه‌ای در آسمان

یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از منقرض شدن گونه‌ها این است که بر جمعیت آن‌ها نظارت داشته باشیم و هرگونه مشکلی را قبل از اینکه دیگر برای رفع آن خیلی دیر شود تشخیص دهیم. در حال حاضر تله‌های دوربین و بررسی حیات وحش به صورت پیاده یا از داخل هواپیما روش‌های اصلی جمع‌آوری اطلاعات هستند. 

با این وجود در تحقیقات اخیر از ترکیب تصاویر ماهواره‌ای و هوش مصنوعی برای زیر نظر گرفتن حیوانات در حیات وحش استفاده شده است. پژوهشگران با استفاده از عکس‌های هوایی با وضوح بالا از مراتع آفریقا الگوریتمی را ایجاد کردند که با پیمودن هزاران کیلومتر هر فیلی را که مشاهده کند ظرف یک چشم برهم زدن می‌شمارد.

محدودیت‌های تکنولوژی برای نجات حیوانات

اما هنوز تکنولوژی در مراحل ابتدایی خود است و نمی‌تواند حیوانات بزرگی مانند فیل را در زیستگاه‌هایی که پوشیده از جنگل هستند شناسایی کند. اولگا ایسوپووا (Olga Isupova) دانشمند کامپیوتر در دانشگاه باث و سازنده هوش مصنوعی مخصوص ردیابی فیل‌ها در مصاحبه با مجله How It Works که یکی از مجله‌های مرتبط با Live Science گفت: 

«سؤال اصلی در اینجا اندازه و زیستگاه حیوانات است. 

قطعاً ما نمی‌توانیم داخل ابرها را ببینیم و امکان مشاهده مناطق جنگلی هم وجود ندارد. بنابراین نمی‌توانیم به دنبال حیواناتی بگردیم که در جنگل‌های انبوه زندگی می‌کنند. اگر حیوانات در محیط‌های باز زندگی می‌کردند آن وقت تنها مسئله اندازه آن‌ها بود.»

چنین تکنولوژی‌هایی در پنج رویداد انقراضی زمین وجود نداشتند. با این حال این تکنولوژی پتانسیل زیادی برای پیشبرد توانایی‌های ما در زمینه نظارت بر گونه‌ها دارد. ایسوپووا می‌گوید: «در حال حاضر به دنبال راهی برای ارتقاء الگوریتم هستیم که بتواند به صورت اختصاصی به دنبال موارد کوچک‌تر بگردد. همچنین می‌توانیم به دنبال حیواناتی بگردیم که به صورت گله‌ای زندگی می‌کنند. برای مثال در مورد کلنی پنگوئن‌ها این مدل می‌تواند کل کلنی را تشخیص دهد، سپس با استفاده از یک الگوریتم اضافه، تعداد پنگوئن‌های داخل کلنی را بر اساس اندازه آن به صورت تقریبی بیان کند. همچنین می‌توانید به دنبال ردپاهای حیوانات بگردید. ممکن است خود حیوانات کوچک باشند اما اگر تعداد زیادی از آن‌ها وجود داشته باشد و آن‌ها ردپاهای زیادی به جا بگذارند می‌توانیم سعی کنیم این ردپاها را هم ردیابی کنیم.»

Image by Dariusz Sankowski from Pixabay

پنج رویداد انقراض زمین: نجات حیوانات با کلون کردن

یکی دیگر از راه‌حل‌های احتمالی برای مبارزه با انقراض گونه‌ها کلون کردن آن‌ها است. در فوریه 2021 دانشمندان اعلام کردند که توانسته‌اند با موفقیت یک راسو پا سیاه را از جانوری که بیش از 30 سال پیش مرده بود کلون کنند. احتمال می‌رفت این پستانداران کوچک بومی آمریکای شمالی منقرض شوند اما در اوایل دهه 1980 یک کلنی کوچک پیدا شد که وارد برنامه پرورش شده و دوباره در سراسر ایالات متحده پراکنده شدند.

به دلیل درون همسری (inbreeding) جمعیت 650 نفری راسوهای پا سیاه دوباره با خطر انقراض مواجه هستند. به واسطه این امر پژوهشگران یک نسخه ژنتیکی از سلول حفظ شده یک ماده وحشی به نام ویلا (Willa) ایجاد کردند که در دهه 1980 مرده بود. فرآیند کلون کردن این راسوها مانند همان روشی بود که در اوایل دهه 1990 برای کلون کردن گوسفند دالی مورد استفاده قرار گرفت.

 دانشمندان امیدوار هستند اعضا کلون شده بعد از گذراندن مدت زمانی که تحت محافظت هستند دوباره بتوانند وارد حیات وحش شوند و یک ابزار حفاظتی جدید برای مراقبت از گونه‌های در معرض انقراض در اختیار ما قرار دهند. به این ترتیب برخلاف پنج رویداد انقراض زمین حالا می‌توانیم از انقراض سریع گونه‌ها جلوگیری کنیم.