مقدمه

از سال 2012 به بعد تقریباً هر ساله به اکثر مردم جهان یادآوری می‌شود که ملت‌هایی وجود دارند که به شکل قابل ملاحظه‌ای از آن‌ها خوشحال‌تر هستند. این یادآوری نشاط‌آور، با نام “گزارش خوشبختی جهانی” شناخته می‌شود. 

بعد از انتشار هر گزارش که توسط بخش توسعه پایدار سازمان ملل متحد منتشر می‌شود، سؤالی که پیش می‌آید این نیست که «کدام کشور در صدر این فهرست قرار دارد»، بلکه مردم می‌پرسند کدام یک از کشورهای اروپای شمالی در صدر این فهرست قرار گرفته است. فنلاند برای چهار سال متوالی به عنوان شادترین کشور جهان انتخاب شده، بقیه عناوین هم به دانمارک و سوئیس تعلق گرفته است البته به جز سال 2015 که سوئیس به عنوان شادترین کشور انتخاب شد. 

راز شادترین کشورهای جهان ثروت نیست؟

قطعاً این رده‌بندی برای آمریکایی‌ها دلسردکننده است چون آن‌ها هرگز در میان 10 کشور برتر جهان قرار نگرفته‌اند. آمریکایی‌ها همیشه فقط در رتبه‌های متوسط رو به بالای این فهرست قرار می‌گیرند. با تمام احترام، باید بگویم برای کشوری با این سطح از ثروت و عزت نفس اصلاً رتبه خوبی نیست.  

 این شبیه زمانی است که پرتاب اسپوتنیک در سال 1957 باعث شد آمریکایی‌ها احساس کنند کشورشان از نظر تکنولوژی عقب افتاده یا زمانی که آزمون استاندارد بین‌المللی در سال 2000 باعث شد آن‌ها تصور کنند فرزندانشان از نظر آموزشی عقب هستند. این رتبه‌بندی شادی هم به شکل ظریفی باعث افزایش نوعی اضطراب که با فرآیند خود بهینه سازی ما مرتبط است می‌شود. یعنی ما تصور می‌کنیم مردم در جای دیگری کارهایی را انجام می‌دهند که باعث می‌شود خیلی خوشحال‌تر از ما باشند. به همین دلیل هم به دنبال راز شادترین کشورهای جهان می‌گردیم.

این فکر مزاحم باعث ایجاد سبک زندگی شده است که در آن آمریکایی‌های ناراضی به دنبال تقلید از شیوه و فلسفه زندگی روزمره کشورهای شادتر هستند، خواه این به معنای غوطه‌ور شدن در آب یخ‌زده باشد یا درست کردن یک فضای خیلی دنج در اتاق نشیمن.

 تمایل به کپی کردن روش شادترین مردم جهان یک انگیزه قابل‌درک است اما با این کار نمی‌توانیم پیام اصلی رتبه‌بندی خوشبختی را که ایجاد جامعه‌ای عادلانه و متعادل برای داشتن مردم شادتر است درک کنیم. به این ترتیب یک تحقیق بسیار سیاست مدارانه از طریق یک بازی تلفنی جهانی وحشتناک با یک سری مشاوره‌های خودیاری اشتباه گرفته می‌شود. 

راز شادترین کشورهای جهان: رضایت مردم

لغت خوشبخت‌تر کلمه درستی برای مقایسه مردم فنلاند با مردم سراسر جهان نیست، در واقع گزارش خوشبختی جهانی بیشتر به رضایت مردم اشاره دارد تا آن خوشبختی پرشور و خندانی که تصورش را می‌کنید. این رتبه‌بندی بر اساس میانگین پاسخ‌های مردم هر کشور به سؤالی شبیه به این است: نردبانی را تصور کنید که پله‌های آن از 0 تا 10 شماره‌گذاری شده‌اند. 0 به معنای بدترین زندگی ممکن برای شما و 10 به معنای بهترین است، در حال حاضر بر روی کدام پله ایستاده‌اید؟ 

(پرسیدن این سؤال از حداقل 1000 نفر در 50 کشور یا بیشتر کاری است که به منابع فراوانی نیاز دارد. Gallup که اطلاعات نظرسنجی مربوط به این رتبه‌بندی را ارائه می‌دهند هزینه جمع‌آوری آن‌ها را به عنوان Gallup World Poll با من در میان نگذاشت. اما اگر تمایل دارید می‌توانید با پرداخت 30 هزار دلار در سال به مجموعه داده‌های گسترده‌تری دسترسی پیدا کنید.)

به این ترتیب آیا راز شادترین کشورهای جهان همان رضایت مردم آن‌هاست؟

سازمان ملل اولین بار 10 سال پیش به نردبان زندگی خیالی مردم علاقه نشان داد. یعنی بعد از اینکه جیگمی تینلی (Jigme Thinley) نخست وزیر وقت بوتان کشورهای عضو سازمان ملل را تشویق کرد رفاه را به عنوان معیاری از توسعه اجتماعی و اقتصادی بسنجند. پیشنهاد او الهام‌بخش اولین گزارش خوشبختی جهانی بود که در سال 2012 منتشر شد. 

رتبه‌بندی شادی یک نیروی جبرانی مفید در جهانی بود که تولید ناخالص داخلی (GDP) کشورها را به عنوان نمادی از موفقیت یک کشور در نظر می‌گرفت. در طی پنج سال گذشته بعضی از دولت‌ها اقدامات مبتکرانه‌ای را برای افزایش رضایت شهروندان خود انجام داده‌اند.

 برای مثال انگلستان یک وزیر برای «تنهایی» و امارات متحده عربی یک وزیر برای «شادی» منصوب کردند. نیوزلند نیز بودجه ملی خود را بر اساس میزان تاثیری که هزینه‌های دولت بر روی رفاه حال مردم دارد مورد بررسی قرار داد. 

چطور مردم یک کشور خوشحال می‌شوند؟

درس‌هایی که می‌توان از این گزارش گرفت برای افراد سیاست‌گذار و کسانی که کشورها را اداره می‌کنند تعجب‌آور نیستند: وقتی مردم یک زندگی راحت استاندارد، یک شبکه اجتماعی حمایتگر، سلامتی خوب، آزادی عمل برای انتخاب مسیر خود در زندگی و یک دولت مورد اعتماد داشته باشند از زندگی خود بیشتر رضایت خواهند داشت.

 مردم کشورهایی که در فهرست خوشبختی در رده‌های بالا قرار دارند هم تمایل دارند مراقبت بهداشتی عمومی، زمان تعطیلات با حقوق بالا و مراکز مراقبت از کودک مقرون به صرفه داشته باشند. این راز شادترین کشورهای جهان است.

در طی 9 سالی که گزارش خوشبختی جهانی منتشر شده است نکته مهمی مشخص شد و آن هم این است که همیشه ثروتمندترین کشور جهان خوشبخت‌ترین آن‌ها نیست. جفری ساکس « Jeffrey Sach» اقتصاددان دانشگاه کلمبیا و ویرایشگر گزارش خوشبختی جهانی به من گفت: «در آمریکا ما با اعتمادی اجتماعی که به شدت تضعیف شده است و حس و حال بد و اعتیاد و بسیاری از چیزهای دیگر زندگی می‌کنیم و هنوز هم مردم می‌گویند (از من مالیات نگیرید)، (از ثروتمندان مالیات نگیرید).

 این بخش از سیاست ما به نظر من کاملاً اشتباه است و همان دلیلی است که باعث می‌شود از کشورهایی که به اندازه ایالات متحده ثروتمند نیستند ولی تعادل زیادی در زندگی خود دارند عقب بیفتیم.»

راز شادترین کشورهای جهان: ما باید چه درسی از این کشورها بگیریم؟

خیلی مشخص نیست که یک فرد از فهرست شادترین کشورهای جهان باید چه چیزی برداشت کند. البته این ممکن است نصایح خوبی در مورد زندگی خوب برای شما داشته باشد: از نظر ساکس این فهرست به ما یادآوری می‌کند که وقتی از نظر مالی مشکلی نداریم به جای اینکه به دنبال پول و دارایی بیشتر برویم بهتر است راه اعتدال را در پیش بگیریم. 

از نظر ویلیام دیویس (William Davies) نویسنده کتاب (صنعت خوشبختی: چطور دولت و کسب و کارهای بزرگ به ما رفاه فروختند) این فهرست نشان دهنده «یک درک اجتماعی از خوشبختی، یعنی چیزی است که در میان مردم رخ می‌دهد.» نظر او جایگزین ملایم‌تری برای این فرضیه است که هر فرد مسئول بدبختی خودش است. همچنین او فکر می‌کند مردم با بررسی این فهرست متوجه می‌شوند برای هدایت جامعه خود به یک مسیر شادتر باید به چه سیاست‌هایی رأی بدهند و راز شادترین کشورهای جهان را کشف کنند.

هرچند این فهرست چیز زیادی در مورد کارهای متفاوتی که مردم می‌توانند در زندگی خود انجام دهد به ما نمی‌گوید. اطلاعات به دست آمده از گزارش خوشبختی جهان نشان می‌دهد مهاجرت به کشوری که در رتبه‌های بالاترین فهرست قرار دارد باعث شادتر شدن مردم می‌شود. اما من شخصاً قصد ندارم ریشه‌های خودم را رها کنم و هزاران کیلومتر از افرادی که برایشان اهمیت قائلم فاصله بگیرم.

آیا با تقلید از کشورهای شاد ما هم خوشبخت می‌شویم؟

رسانه‌ها این کمبود اطلاعات کاربردی را پوشش داده و به ما پیشنهاد می‌دهند از برخی از جنبه‌های سایر فرهنگ‌ها تقلید کنیم به امید اینکه بخشی از شادی آن‌ها به ما منتقل شود. برجسته‌ترین اقدامات رسانه‌ها مقاله‌هایی است که در مورد «راز» کشورهای مختلف برای رسیدن به شادی صحبت می‌کنند و خواننده‌ها می‌توانند با انجام کارهایی مانند دوش آب سرد در صبح یا پختن نان دارچینی به این راز دست پیدا کنند.

حتی گزارش‌های جزئی نیز می‌توانند بیانگر این باشند که مردم برای رسیدن به شادی حتماً باید برخی از رسم و رسوم‌های عجیب و غریب بومی را تقلید کنند. نویسندگان نیویورک تایمز و بی بی سی با شگفتی از استخرهای آب گرم عمومی در ایسلند (کشور چهارم در جدیدترین گزارش که در ماه مارس منتشر شد) صحبت می‌کنند و معتقد هستند که این استخرها می‌توانند «کلید» شادی مردم این کشور باشند. 

با این وجود، یکی از اثرات رسانه‌ای در صدر همه قرار گرفته است: هوگه (hygge)، یک کلمه دانمارکی که تداعی کننده گرما و آرامش است و به تنهایی کل کشور را از میان زمستان‌های سخت اروپای شمالی تا در گزارش خوشبختی جهانی برده است. در اواسط سال 2010 و بعد از اینکه در سه مورد از چهار گزارش خوشبختی جهانی دانمارک در جایگاه اول قرار گرفت، مجموعه کتاب‌هایی با موضوع هوگه منتشر شد.

 مانند «کتاب کوچک هوگه اسرار دانمارکی برای زندگی شاد» و «روش استفاده از هوگه: رازهای نوردیک برای یک زندگی شاد». هوگه به عنوان نسخه بازاریابی برای فروش ژاکت، پتو و شمع محسوب می‌شد. یک بار هم روزنامه اقتصادی فایننشال تایمز این اتهام را به هوگه وارد کرد که از آن برای افزایش قیمت ادویه جات گرم مانند دارچین و هل استفاده شده است. 

استفاده از رتبه‌بندی شادی جهانی برای بازاریابی

بنابراین مشخص است که همه به دنبال راز شادترین کشورهای جهان هستند. بعضی از کشورها در زمان پذیرایی از گردشگران به وضعیت خود بهبود می‌بخشند. ساری هی (Sari Hey) سخنگوی بازدید از فنلاند می‌گوید: «ما فکر می‌کنیم قرار گرفتن در فهرست شادترین کشورهای جهان باعث می‌شود مسافران در این مورد کنجکاو شوند و برای پیدا کردن دلیل شادی مردم فنلاند به اینجا بیایند.»

 نمایندگان هیئت‌های گردشگری دانمارک و نروژ نیز به من گفتند آن‌ها از شهرت خود به عنوان شادترین کشورهای جهان برای بازاریابی استفاده می‌کنند. اگر به وب‌سایت کشور فنلاند مراجعه کنید می‌توانید ببینید که آن‌ها می‌گویند شادی کشور «ارتباط زیادی با عادات روزمره ما دارد: مانند یک پیاده‌روی کوتاه در جنگل، شنا در آب‌های یخ زده یا چشیدن طعم چیزی تازه از طبیعت.»

ساکس با توجه به گزارش خوشبختی جهانی فکر می‌کند تمایل به تقلید رسم و رسوم شادترین کشورهای جهان خیلی هم بیهوده نیست. او به من گفت: «دانمارک و سایر کشورهای شاد جهان نوع متفاوتی از رفاه را ایجاد کرده‌اند، یک نوع رفاه با برابری بیشتر در میان مردم به اشتراک گذاشته شده است و به نظر من چیزهایی مانند هوگه منعکس کننده آن هنجار هستند. فکر می‌کنم این چیزی است که می‌توان در سطح فردی از آن تقلید کرد و چیزی هم هست که در سطح سیاسی مطرح می‌شود.»

راز شادترین کشورهای جهان: تقلید باعث ایجاد رضایت نمی‌شود

پیاده‌روی در جنگل و دنبال توت گشتن لذت‌بخش به نظر می‌رسد ولی تمرکز بر روی فعالیت‌ها و عادات کل فرهنگ را در حد شیوه‌های رایج زندگی فردی پایین می‌آورد و نیروهای ساختاری که مردم را از زندگی خود راضی نگه می‌دارند محو می‌کند. پتوها و شمع‌های گرم و لذت‌بخش نمی‌توانند اثرات ناشی از زندگی در یک جامعه نابرابر یا امنیت اجتماعی ضعیف را جبران کند. 

وقتی فقر و خشونت رایج در کشورهایی که در انتهای این فهرست قرار دارند را در نظر می‌گیریم دنبال کردن آداب و رسوم محلی و کشورهای شاد احمقانه‌تر هم به نظر می‌رسد. هیچ بلاگر لایف استایلی آخرین کشور در فهرست شادترین کشورهای جهان یعنی افغانستان را بررسی نمی‌کند و به کسی توصیه نمی‌کند از رسم و رسوم مردم افغان مانند بادبادک هوا کردن یا رفتن به حمام‌های عمومی خودداری کنند. این راز شادترین کشورهای جهان نیست.

آیا هوگه برای شادی ما کافی است؟

زمانی که از الیزابت دان (Elizabeth Dunn) استاد روانشناسی که در دانشگاه بریتیش کلمبیا مشغول پژوهش بر روی شادی است پرسیدم «اگر از هوگه در زندگی خودم استفاده کنم چقدر خوشحال‌تر می‌شوم؟» او پاسخ داد: «احتمالاً هیچ تأثیری بر زندگی شما نخواهد داشت.» او به من گفت شاید بهترین راه برای فکر کردن در مورد شادترین کشورهای جهان ارائه فهرستی از چیزهایی است که ممکن است بعضی از مردم را خوشحال‌تر کنند.

 یعنی فهرستی از فرضیه‌ای جدید در زندگی خودتان و بررسی اینکه چه چیزهایی را دوست دارید. شما نمی‌توانید ویژگی‌های ساختاری که مردم کشورهای دیگر را خوشحال می‌کنند کپی کنید، ولی قطعاً امتحان کردن عادات و فعالیت‌های جدید ضرری ندارد. با این وجود بهتر است به خاطر داشته باشید که شادی فقط در کشورهای صدر فهرست پیدا نمی‌شود.

 سباستین موداک (Sebastian Modak) نویسنده سفر آزاد به من گفت وقتی مشغول تهیه مقاله 52 مکان برای مسافران در سال 2019 برای مجله نیویورک تایمز بود در تمام مقصدهای خود مردمی را ملاقات کرد که کاملاً خوشحال به نظر می‌رسیدند و عادت‌هایی داشتند که باعث می‌شد با انجام دادن آن‌ها احساس رضایت پیدا کنند.

 او می‌گفت: «همه جا رسم و رسومی وجود داشت که می‌توانستم به آن‌ها پایبند باشم. در سیبری فردی را دیدم که هر شب خود را با نوشیدن  مقدار زیادی ودکا و دود کردن نیم بسته سیگار تمام می‌کرد. او واقعاً خوشحال به نظر می‌رسید پس این راز شادی است؟» 

راز شادترین کشورهای جهان: جمع‌بندی

شاید بتوانیم با بررسی مفاهیمی فراتر از روش‌های رایج ایجاد آرامش و قدم زدن در طبیعت به بینش‌های عمیق‌تری برسیم. حتی خود کشورهای نوردیک هم یک آرمان فرهنگی کمتر شناخته شده‌ای دارند که احتمالاً بیشتر از هوگه موجبات رسیدن به خوشبختی را فراهم می‌کند. جوکا ساوولاینن (Jukka Savolainen) یک استاد جامعه شناسی فنلاندی آمریکایی در دانشگاه ایالتی وین در میشیگان است. او در مورد لغت Slate که از کشور شاد خودش نشات گرفته است می‌گوید بهترین توصیف برای این کلمه در لغت سوئدی و نروژی  lagom ارائه می‌شود. این لغت به معنای «فقط به میزان کافی» است. 

ساوولاینن حتی این نظریه را بیان می‌کند که این گرایش به اعتدال دلیل «پاسخ شهروندان به سوالات مربوط به رتبه‌بندی شادی» است. او می‌نویسد: «کشورهای شمال اروپا ایده آل‌های محدود خود را برای ایجاد بهترین زندگی ممکن دارند. برای این جوامع نردبان ده پله‌ی خیالی خیلی هم بلند نیست.» 

پس راز شادترین کشورهای جهان شاید انتظارات کمتر باشد. این شاید واقعاً شما را خوشحال‌تر کند. حداقل زمانی که دهمین گزارش خوشبختی جهانی در سال آینده منتشر شود در نظر گرفتن این نکته برای آمریکایی‌ها مفید خواهد بود.