لیلیان بوهرینگر دانشجوی پژوهشگر مؤسسه آلفرد وگنر در آلمان میگوید به محض این که دوربین روشن شد، در عمق بیش از 300 متری زیر دریای یخزده، لانه های ماهی یخی را دیدم. در بستر شنی کف دریا هر لانه به اندازه یک حلقه هولاهوپ و به فاصله کمتر از 30 سانتیمتر از لانه دیگر قرار گرفته بود، در هر لانه یک ماهی یخی، باله های خفاش مانندش را بدون حرکت بر روی تخمها گسترده بود.

ماهیان یخی، در زیر دریای یخزده

به درستی نام ماهی یخی را روی این موجودات گذاشته اند، آب دریا نزدیک به دمای انجماد است و سطح آب کاملا یخ زده است. خون این ماهیها فاقد گلبولهای قرمز و هموگلوبین (عامل انتقال اکسیژن در سراسر بدن) است، از این رو خونی شفاف دارند. به دلیل نداشتن هموگلوبین بدن آنها به گونه ای تکامل یافته است که از طریق پوست، اکسیژن موجود در آب‌های (غنی از اکسیژن) قطب جنوب را جذب می کنند.

در فوریه 2021، در اتاق دوربینِ یک کشتی تحقیقاتی به نام Polarstern که برای مطالعه دریای وِدل آمده بود، دیدن میلیونها لانه ی ماهی یخی همه را شگفت زده کرده بود. این اتفاق ساعت 3 صبح در نزدیکی قطب جنوب رخ داد. آفتاب بیرون آمده بود اما بیشتر مسافران کشتی در خواب بودند. بوهرینگر با تعجب دید که تصاویر ارسالی از دوربین هر 20 ثانیه یک لانه ماهی یخی را نشان میدهد.

بوهرینگر گفت: «تکرار تصاویر ادامه داشت. آنها همه جا بودند.»

نیم ساعت بعد، “آتن پرسر” زیست شناس اعماق دریا، به بوهرینگر پیوست. دیگر هر آنچه که دوربین نشان میداد فقط و فقط لانه های ماهیان یخی بود.

دکتر پرسر گفت: «این لانه ها تا کجا ادامه دارد؟ چطور کسی تابه‌حال آنها را ندیده است؟»

پس از چندین بار غواصی و ضبط تصاویر با دوربین، دانشمندان تخمین زدند که 60 میلیون لانه فعال در سطحی به وسعت 250 کیلومتر مربع وجود دارد. این بزرگترین کلونی ماهی است که تاکنون کشف شده است و اطلاعات آن در مقالهای در مجله Current Biology منتشر شده است.

یک کشف بزرگ

“کریستینا چنگ” زیست شناس تکاملی در دانشگاه ایلینوی-اوربانا که در این تحقیق شرکت نکرده بود گفت: «این اتفاق بی سابقه است! این حجم از لانه های متراکم دیوانه کننده است، یک کشف خیلی بزرگ است.»

“ماریو لا مثا” زیست شناس موسسه علوم قطبی در بولونیای ایتالیا که در این تحقیق شرکت نکرده است درباره  این مقاله میگوید: «شواهدی از یک اکوسیستم پیچیده و غیرقابل توضیح در اعماق دریای وِدل مشاهده شده است. من دیگر از پیدا شدن کلونی های بزرگ ماهی در نقاط دیگر دنیا شگفت زده نمی شوم.» دکتر لا مثا، سال گذشته رفتار ماهی های یخی را در نزدیکی محلی که به تازگی لانه های آنها کشف شده است، بررسی کرده بود. او رفتار آنها را رفتاری شبیه به محافظت از لانه توصیف کرده بود.

محافظت از تخمها توسط ماهیان یخی نر

در هر یک از لانه های تازه کشف شده به طور متوسط 1735 تخم بزرگ وجود دارد. دکتر چنگ میگوید که یک تخم محافظت نشده یک میان وعده آسان برای شکارچیان دریا مانند ستاره های دریایی، کرم های پلیچایی و عنکبوتهای دریایی است. “مانوئل نوویلو”، پژوهشگر موزه علوم طبیعی در آرژانتین که در این تحقیق شرکت نکرده است میگوید: « ماهیان یخی نر در کنار لانه ها نگهبانی میدهند و مراقب هستند تا فرزندانشان پیش از آنکه از تخم بیرون بیایند بلعیده نشوند. آنها همچنین با فک پایین بلندشان لانه را تمیز میکنند.» 

برخی لانه ها توسط یک ماهی محافظت میشد، در برخی لانه ها فقط تخمها بودند. منبع: PS118, AWI OFOBS team

حدود سه چهارم لانه ها توسط یک ماهی محافظت می شود، در دیگر لانه ها فقط تخمها هستند و هیچ ماهی ای نیست. در نزدیکی مرزهای کلونی تعدادی لانه استفاده نشده و یا رها شده وجود دارد. چند لاشه ماهی یخی آنجا دیده میشود و تعداد زیادی ستاره دریایی و هشت پا مشغول تغذیه از چشمها و بخشهای نرم بدن آنها هستند.

دکتر پرسر میگوید: «اگر ماهیان یخی در میان کلونی لانه ها بمیرند آنجا پوسیده میشود اما اگر در مرزهای کلونی بمیرد غذای جانوران دریایی می شود.»

دلیل انتخاب محل کلونی

پژوهشگران دریافته اند که این کلونی در بخشی از آب‌های عمیق و نسبتا گرم قطب جنوب با درجه حرارتی حدود 35 درجه فارنهایت (1.7 درجه سانتیگراد) گسترش یافته است. دمایی بسیار بیشتر از سایر آب‌های قطب جنوب.

اگر چه کشف لانه آنها، درک دانشمندان از چرخه زندگی ماهی یخی را بیشتر میکند اما پرسشهای  بیشتری نیز به ارمغان میآورد. دکتر چنگ میپرسد: «چگونه این لانه ها ساخته شده اند؟ آیا آنها مورد استفاده مجدد قرار میگیرند؟ آیا ماهی ها پس از شکسته شدن تخمها میمیرند؟ و واضحترین سوال اینکه: چرا آنجا؟»

نویسندگان این مقاله هیچ پاسخ مطمئنی برای این سوال ها ندارند و تنها به گمانه زنی درباره آنها پرداخته اند. شاید جریان آب‌های گرم عمیق موجب هدایت ماهی ها به کف دریا شده است. شاید آنجا زئوپلانکتونها برای خوردن وجود دارند. یا شاید دلیل دیگری وجود دارد.

غذایی برای فکهای دریایی

اما باید ویژگی خاصی درباره محل کلونی وجود داشته باشد، محققان حدود 50 کیلومتری غرب این کلونی یک بستر دریایی مشابه لانه ها پیدا کرده اند که همه آنها خالی هستند. دکتر پرسر میگوید: « این لانه ها رها شده اند، سپس اسفنجها و مرجانها آنها را تصرف کرده اند. موجوداتی که طول عمر بالایی دارند و رشدشان سال‌ها طول میکشد.»

آب‌های بالای سر ماهیان یخی، محل زندگی فکهای دریایی همیشه گرسنه دریای وِدل است. هنگامی که محققان داده های ماهواره ای فکها را در حین سفر اکتشافی جمع آوری کردند و آن را با داده های پیشین مقایسه کردند، دریافتند که فکها عمدتا به سمت لانه های ماهیان یخی میروند. دکتر پرسر میگوید: «آنها یک شام خوب برای فکها هستند.»

پایان سفر اکتشافی

پیش از پایان سفر اکتشافی محققان یک دوربین در آنجا کار گذاشتند که دو بار در روز و به مدت دو سال از آنجا عکس میگیرد. آنها امیدوارند که اطلاعات بیشتری در مورد چرخه زندگی ماهیان یخی به دست بیاورند. دکتر نوویلو میگوید: «منتظر دیدن تصاویر این دوربین هستم. این ممکن است اولین مشاهدات ما از معاشقه یا آماده سازی لانه این ماهی ها باشد.»

اطلاعات جدید درباره چگونگی تکثیر ماهیان یخی و شیوه جایگرفتن آنها در اکوسیستم غذایی قطبی به ما  در مدیریت و حفظ جمعیت آنها کمک میکند. نویسندگان معتقدند که مقاله جدید شواهد کافی برای محافظت از دریای وِدل تحت کنوانسیون حفاظت از منابع زنده دریایی قطب جنوب فراهم میکند.

دکتر پرسر میگوید: «کف دریا دیگر زمینی بی ثمر و خسته کننده نیست، حتی در قرن بیست و یکم نیز اکتشافات بزرگی اتفاق میافتد.»