بررسی دلیل کمبود کالا در جهان

برای بررسی دلایل کمبود کالاها در جهان باید داستان شکل گرفتن اقتصاد در جهان مدرن را بررسی کنیم. در این داستان شرکت تویوتا به عنوان “مغز متفکر” در بهره‌وریِ صنعتی شناخته می‌شود. این تولیدکنندهی خودرو در روشی که با نام «تولید به‌هنگام» شناخته می‌شود پیشگام بوده است. در این نوع تولید، قطعات درست زمانی به کارخانه‌ها تحویل داده می‌شوند که به آن‌ها نیاز دارند و این نیاز به ذخیره‌سازی قطعات را به حداقل می رساند.

در طول نیم قرن گذشته علاوه‌بر خودروسازها بسیاری دیگر از تجارت‌های جهانی هم به سمت استفاده از این روش جذب شده‌اند. شرکت‌هایی در زمینه مد، فرآوری مواد غذایی و داروسازی از رویکرد تولید به‌هنگام استقبال کرده‌اند. دلیلش هم این است که با استفاده از این رویکرد، شرکت‌ها می‌توانند سرعت خود را بالا ببرند و در عین حال که هزینه‌ها را کاهش می‌دهند با تغییر تقاضای بازار هم سازگار شوند.

تاثیر همه‌گیری بر کمبود کالا در جهان 

اما رویدادهای بهم ریخته سال گذشته باعث شده است موجودی شرکت‌ها به چالش کشیده شود، همچنین این نگرانی هم تقویت شده است که برخی از صنایع بیش از حد لازم از این رویکرد استفاده کرده‌اند و همین باعث شده در برابر اختلال همه‌گیری آسیب‌پذیر شوند.

به دلیل این‌که با وجود این بیماری همه‌گیر امکان فعالیت کارخانه‌ها وجود ندارد و در حمل و نقل جهانی هم هرج و مرج ایجاد شده است، بسیاری از اقتصادهای سراسر جهان به دلیل کمبود طیف گسترده‌ای از کالاها – از لوازم الکترونیکی گرفته تا چوب و پوشاک- دچار مشکل شده‌اند.

تاثیر تحولات جهانی بر تولید به‌هنگام

صنعتی که بیش از سایر صنایع بر رویکرد تولید به‌هنگام اتکا کرده است همان صنعتی است که این روش را اختراع کرد، یعنی خودروسازی. خودروسازها به خاطر کمبود تراشه‌های کامپیوتری فلج شده‌اند، این تراشه‌ها قطعات حیاتی خودرو هستند که بیشتر در آسیا تولید می‌شوند. از آن‌جاییکه این تراشه به میزان کافی وجود ندارد کارخانه‌های خودروسازی از کشور هند گرفته تا ایالات متحده و برزیل مجبور به توقف خطوط مونتاژ خود شده‌اند.

اما گستردگی و تداوم کمبود کالا در جهان نشان‌دهنده این است که روش تولید به‌هنگام تا چه حد بر زندگی تجاری سلطه پیدا کرده است.

این موضوع توضیح می‌دهد که چرا شرکت نایک و برندهای پوشاک دیگر تلاش می‌کنند کالاهای خود را در فروشگاه‌های خرده فروشی عرضه کنند. این یکی از دلایلی است که شرکت‌های ساختمانی برای خرید رنگ و درزگیر با مشکل مواجه هستند. یکی از عوامل اصلی کمبود غم انگیز تجهیزاتِ پزشکی و مراقبتی که در اوایل همه‌گیری رخ داد همین موضوع بود و باعث شد کارکنان پزشکی در خط مقدم، تجهیزات کافی در دسترس نداشته باشند.

کاهش تجهیزات محافظتی مخصوص پزشکان. منبع نیویورک تایمز

تولید به‌هنگام در دنیای تجارت

روش تولید به‌هنگام در دنیای تجارت مانند یک انقلاب تاثیرگذار بود. به دلیل استفاده از این روش که باعث می شد کالاهای زیادی برای انبار کردن نباشد، خرده فروشان عمده می‌توانستند از بیشتر فضایی که در اختیار داشتند برای نمایش مجموعه کالاهای بیشتری استفاده کنند. با استفاده از روش تولید به‌هنگام تولیدکنندگان می‌توانند کالاهای خود را به صورت سفارشی تولید کنند. تولید کم‌تر علاوه بر این‌که به شکل قابل توجهی هزینه‌ها را کاهش می‌دهد این امکان را برای شرکت‌ها فراهم می‌کند که به سرعت محصولات جدیدی تولید کنند.

این برتری‌ها باعث می‌شود برای شرکت‌ها ارزش افزوده ایجاد شود، نوآوری افزایش پیدا کند و سطح تجارت ارتقاء پیدا می‌کند. این روش باعث ایجاد پس‌اندازهایی می شود که شرکت‌ها در قالب سود سهام و بازخرید سهام بین سهام داران توزیع می کنند و در نتیجه سهام‌دارانشان را ثروتمندتر می‌کند.

با این وجود کمبود کالا در جهان این سؤال را ایجاد می‌کند که آیا برخی از شرکت‌ها در زمینه کاهش موجودی و برداشت پس‌انداز، زیادی تهاجمی عمل کرده‌اند و همین باعث شده برای مقابله با مشکلات غیرقابل اجتنابی که ایجاد می‌شوند آمادگی نداشته باشند؟

آیا کمبود کالا در جهان باعث تغییر عملکرد شرکت‌ها می‌شود؟

ویلیام لازونیک (William Lazonick) اقتصاددان دانشگاه ماساچوست گفت: «این‌ها سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که آن‌ها انجام نمی‌دهند.» آقای لازونیک گفت؛ شرکت آمریکایی اینتل (که سازنده تراشه است) برنامه داشت 20 میلیارد دلار صرف احداث کارخانه‌های جدید در آریزونا بکند اما این مبلغ کم‌تر از 26 میلیارد دلاری است که برای بازخرید سهام در سال‌های 2018 و 2019 خرج کرده است، این پولی بود که شرکت می‌توانست برای افزایش ظرفیت خود از آن استفاده کند.

بعضی از کارشناس‌ها تصور می‌کنند این بحران کمبود کالا در جهان باعث تغییر نحوه عملکرد شرکت‌ها می‌شود و بعضی از آن‌ها را وادار می‌کند کالاهای بیشتری ذخیره کنند و برای داشتن پوششی در برابر مشکلات آینده با تامین‌کنندگان اضافی ارتباط برقرار نمایند اما عده دیگری از کارشناس‌ها نسبت به این موضوع شک دارند و فکر می‌کنند درست مانند بحران‌های قبلی بعد از گذشت از این بحران، دوباره شرکت‌ها به صرفه‌جویی در هزینه‌ها، بیش از سایر موارد توجه خواهند کرد.

کمبود کالا در جهان: آشوب در دریاها

کمبود کالا در اقتصاد جهانی عوامل دیگری هم دارد؛ به دلیل شیوع کووید 19  کارگران بندرها و رانندگان کامیون نمی‌توانند مانند قبل کالاهای ساخته شده در کارخانه‌های آسیایی را تخلیه و توزیع کنند و در چنین شرایطی هم امکان انتقال کالاها با کشتی به آمریکای شمالی و اروپا وجود ندارد. 

همه‌گیری باعث کاهش سرعت کارِ کارخانه‌های چوب‌بری شده است و در نتیجه چوب هم کمیاب شده و ساخت خانه در آمریکای شمالی را با مشکل مواجه کرده است. به دلیل طوفان‌های زمستانی که باعث تعطیلی کارخانه‌های پتروشیمی در خلیج مکزیک شدند تعداد محصولات کلیدی موجود هم کاهش پیدا کردند. 

سفارش‌هایی که تکمیل نمی‌شوند

اندرو رومانو (Andrew Romano) که مسئول فروش یک شرکت شیمیایی است دیگر عادت کرده به مشتریان بگوید باید منتظر سفارش‌های خود بمانند. او گفت: «شما با تلاقی نیروها روبرو هستید. افزایش شدید تقاضا باعث شده است غذای حیوانات خانگی کمیاب شوند و برای مدتی هم غلات انگور از قفسه‌های فروشگاه‌های آمریکا ناپدید شوند.»

برخی از شرکت‌ها بیش از سایرین در معرض چنین نیروهایی قرار داشتند زیرا از همان ابتدای شروع بحران، موجودی کمی داشتند.

همچنین بسیاری از کسب‌و‌کارها، با اتکا به تامین کنندگانی که در کشورهای کم دستمزدی مانند چین و هند هستند از روش تولید به‌هنگام استفاده می‌کنند، پس در صورت ایجاد هر گونه اختلال در حمل و نقل جهانی فورا با مشکل مواجه می‌شوند. این هم می‌تواند از عوامل کمبود کالا در جهان باشد. 

چنین چیزی باعث می‌شود در صورت ایجاد هر گونه مشکلی، آسیب‌ها تشدید شوند، درست مانند امسال که یک کشتی بزرگ در کانال سوئز گیر کرد و کانال اصلی که اروپا و آسیا را به هم متصل می‌کند مسدود کرد.

آقای شی، متخصص تجارت دانشکده بازرگانی هاروارد می‌گوید: «مردم با اتخاذ ذهنیتِ محدود کردن موجودی و به کار بردن آن در زنجیره‌های تامین، فرض می‌کردند می‌توانند حمل‌ و نقلی کم‌هزینه و قابل اعتمادی داشته باشند. سپس چند شوک به این سیستم وارد شد.»

ایده‌ای که در اجرای آن زیاده‌روی شد

ژاپنی‌ها که برای بهبود پیدا کردن ویرانی‌های ناشی از جنگ جهانی دوم با هم متحد شده بودند، از ایده تولید به‌هنگام برای انطباق با آشفتگی استفاده کردند. ژاپن به دلیل داشتن جمعیت متراکم و نداشتن منابع طبیعی اقدام به حفظ زمین‌ها و محدود کردن زباله‌ها کرد.

تویوتا انبارداری انجام نمی‌داد و فرآیند تولید را با تامین کنندگان تمرین می‌کرد تا از رسیدن قطعات در زمان مورد نیاز اطمینان حاصل کند. با این حال در زمان بحران این کار باعث کمبود کالا در جهان شد. 

کمبود کالا در جهان: تقلید از روش تویوتا

در دهه 1980 شرکت‌ها در سرتاسر جهان از سیستم تولید تویوتا تقلید کردند. متخصص‌های مدیریت، روش تولید به‌هنگام را به عنوان راهی برای بالا بردن سود معرفی کردند‌.

شرک مک کینزی در سال 2010، در ارائه‌ای برای صنعت داروسازی اعلام کرد: «شرکت‌هایی که برنامه‌های محدودیت موجودی را با موفقیت اجرا میکنند نه تنها هزینه‌های کم‌تری برای انبارداری صرف می‌کنند بلکه از انعطاف‌پذیری بیشتری هم برخوردار هستند.» اگر مشتریان از رویکر محدودیت زیاد و متوسط موجودی در زنجیره‌های تامین استفاده کنند ممکن است بتوانند 50 درصد در هزینه‌های انبارداری صرفه‌جویی کنند.

عدم برنامه‌ریزی شرکت‌ها برای بحران

چنین ادعاهایی واقعا محقق شده‌اند. با این حال یکی از نویسندگان آن ارائه، به نام کنوت آلیکه (Knut Alicke) که یکی از شرکای مک کینزی در آلمان است، حالا می‌گوید که شرکت‌ها فراتر از حد احتیاط عمل می‌کنند. 

آقای آلیکه در مصاحبه‌ای گفت: «ما خیلی زیاده‌روی کرده‌ایم. نحوه ارزیابی موجودی ها بعد از بحران تغییر خواهد کرد.» 

آقای آلیکه اضافه کرد که بسیاری از شرکت‌ها طوری رفتار می‌کردند که انگار تولید و حمل‌ و نقل با حوادث ناگوار روبرو نمی‌شود و احتمال بروز مشکل را در برنامه‌های تجاری خود لحاظ نمی‌کردند.

او گفت: «هیچ نوع اصطلاحی مانند “خطر اختلال” در برنامه آن‌ها وجود ندارد.»

متخصصان می‌گویند حذف احتمال‌هایی مانند بروز بحران و کمبود کالا در جهان نشان‌دهنده پاسخ منطقی مدیریت به مشوق‌های موجود است. سرمایه‌گذاران به شرکت‌هایی که بازده دارایی‌های آن‌ها رشد می‌کند پاداش می‌دهند. محدود کردن کالاها در انبارها باعث بهبود این نسبت می‌شود.

کارشناس زنجیره تامین شهر، به نام من موهان اس سودی (ManMohan S. Sodhi) که در دانشگاه لندن فعالیت دارد می‌گوید: «تا زمانی که بتوانید موجودی را کاهش دهید، وضعیت شما خوب به نظر می‌رسد.»

کمبود کالا در جهان: کاهش موجودی شرکت‌ها

بر اساس نتایج به دست آمده از یک مطالعه از سال 1981 تا 2000  شرکت‌های آمریکایی به صورت متوسط 2 درصد در سال موجودی‌های خود را کاهش دادند. این صرفه‌جویی‌ها، منابع مالی لازم برای یکی دیگر از روندهای ثروتمند کردن سهام‌داران، یعنی بازخرید سهام را تامین کرد.

بر اساس یک مطالعه انجام شده بر روی بانک ها، شرکت‌های آمریکایی برای خرید سهام خود مبلغی بیش از 6 تریلیون دلار هزینه کرده‌اند که سه برابرِ مبلغ خرید آن شده است. در مقایسه با آمریکا شرکت‌هایی در ژاپن، بریتانیا، فرانسه، کانادا و چین بازخرید خود را چهار برابر کردند، اما خریدهای آن‌ها نسبت به همتایان آمریکایی مبلغ کمی بود.

رکود چوب‌بری در آمریکا. منبع نیویورک تایمز

هزینه‌های تولید به‌هنگام

خرید مجدد سهام، تعداد سهام در گردش را کاهش می دهد و باعث افزایش ارزش آنها می‌شود. اما منافع سرمایه‌گذاران و مدیران اجرایی به قیمت فعالیتهایی که شرکت ممکن است با پول خود انجام بدهد تمام می‌شود، مانند سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت یا ذخیره‌سازی قطعات. 

این هزینه‌ها در طول موج اول همه‌گیری آشکار شد، یعنی  زمانی که اقتصادهای بزرگ از جمله ایالات متحده متوجه شدند ظرفیت لازم برای ساخت سریع دستگاه تنفس مصنوعی را ندارند. آقای سودی گفت: «وقتی به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز دارید یعنی فورا به این دستگاه نیاز دارید. نمی‌توانید بگویید خب، قیمت سهام من بالا است.»

عدم توانایی شرکت‌ها برای پاسخگویی به تقاضا

وقتی همه‌گیری شروع شد خودروسازها با انتظار این‌که تقاضا برای خودروها کاهش پیدا می‌کند سفارش‌گیری برای تراشه‌ها را کاهش دادند. زمانی که متوجه شدند که تقاضا دوباره در حال افزایش است دیگر خیلی دیر شده بود، زیرا برای افزایش تولیدِ تراشه‌های کامپیوتری چندین ماه زمان نیاز است.

جیم فارلی (Jim Farley) مدیر اجرایی شرکت فورد موتور که مدت‌هاست از روش تولید به‌هنگام استفاده می‌کند، در گفت‌وگو با تحلیلگران سهام در 28 آوریل در مورد کمبود کالا در جهان گفت: «قبل از این‌که تاثیر بر تولید بهتر شود بدتر خواهد شد.» این شرکت اعلام کرد که احتمالا به خاطر کمبود کالا در ماه ژوئن نیمی از محصولاتش را از بازار خارج می‌کند. 

کمبود کالا در جهان: ضرر کمتر تویوتا

خودروسازی که نسبت به شرکت‌های دیگر از کمبود کالا ضرر کم‌تری می‌بیند تویوتا است. از زمانی که تویوتا رویکرد تولید به‌هنگام را در پیش گرفت از تامین کنندگانی که به شرکت اصلی در ژاپن نزدیک بودند استفاده می‌کرد و همین باعث می‌شد نسبت به رویدادهایی که رخ می‌دهد کم‌تراسیب‌پذیر باشد.

همه مانند آبشار سقوط می‌کنند

آقای رومانو در هوکن به معنای واقعی کلمه منتظر آمدن کشتی خود است. او معاون فروش شرکت Van Horn، Metz & Company است و مواد شیمیایی را از تامین کنندگان  سراسر جهان می خرد و به کارخانه‌هایی که رنگ، جوهر و سایر محصولات صنعتی را تولید می‌کنند می‌فروشد.

در شرایط عادی این شرکت فقط حدود 1 درصد از سفارش‌های مشتریان خود را نمی تواند آماده کند. اما اخیرا شرکت نتوانست یک دهم سفارشات خود را تکمیل کند زیرا منتظر رسیدن مواد اولیه بود. 

یکی از مشتریان همیشگی آقای رومانو که تولیدکننده رنگ بود دیگر مواد شیمیایی سفارش نداد چون به خاطر کمبود کالا در جهان دیگر نمی‌توانست قوطی‌های فلزی که برای ارسال محصول نهایی‌اش از آنها استفاده می‌کرد را در بازار پیدا کند. آقای رومانو گفت: «همه چیز مانند آبشار سقوط می‌کند. این آشفتگی است.»

خطر اتکای بیش از حد به تولید به‌هنگام 

برای مشخص شدن خطرات اتکای بیش از حد زنجیره‌های تامین جهانی به روش تولید به‌هنگام، لازم نبود بیماری همه‌گیری رخ دهد. ده‌ها سال است که کارشناسان درباره عواقب این کار هشدار داده‌اند.

زلزله‌ای که در سال 1999 تایوان را لرزاند کارِ کارخانه‌های تولید تراشه‌های کامپیوتری را متوقف کرد. زمین لرزه و سونامی که ژاپن را در سال 2011 در هم شکست باعث تعطیلی کارخانه‌ها شد، حمل و نقل را متوقف کرد و باعث کمبود قطعات خودرو و تراشه‌های کامپیوتری شد. در همان سال سیلی در تایلند رخ داد که خط تولید هارد دیسک‌های کامپیوتری را از بین برد.

هر یک از این فاجعه‌ها نشان‌دهنده این بود که شرکت‌ها باید موجودی‌های خود را افزایش دهند و با تامین کنندگان متنوعی کار کنند. اما هر بار شرکت های چند ملیتی به کار خود ادامه دادند.

تغییر حرف مشاوران

همان مشاورهایی که در مورد مزیت‌های محدود کردن موجودی حرف میزدند حالا با کمبود کالا در جهان، درباره ضرورت انعطاف‌پذیر بودن زنجیره تامین حرف می‌زنند و هر حرفی که در لحظه بیشتر رایج باشد را به زبان می‌آورند. 

ریچارد لبوویتز، رئیس LeanDNA که یک شرکت مشاور زنجیره تامین در آستین تگزاس است گفت ممکن است فقط با گسترش انبارها به راه حل مناسبی دست پیدا نکنید. 

او گفت: «توانایی پیش‌بینی این‌که کدام موجودی را باید نگه دارید مدام سخت‌تر می‌شود.» در نهایت کسب و کارها احتمالاً به‌خاطر این دلیل ساده که محدود کردن موجودی باعث سودآوری می‌شود تمایل بیشتری نسبت به این کار نشان می‌دهند.

ضرر کمتر تویوتا. منبع نیویورک تایمز

جمع‌بندی

آقای شی از دانشکده بازرگانی هاروارد در مورد کمبود کالا در جهان گفت: «سوال واقعی این است که آیا می‌خواهیم دست از چسبیدن به هزینه‌های کم‌تر به عنوان تنها معیار برای قضاوت در مورد کسب و کار برداریم؟ شک دارم چنین چیزی اتفاق بیفتد. زمانی که مصرف کنندگان در بحران نباشند برای کیفیت بالا هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند.»